Tot diep in de twintigste eeuw leefden er ideeën over de overerving van eigenschappen via ‘het bloed’. Maar de hedendaagse inzichten die gaan over vererving van kenmerken, hebben zich natuurlijk verlegd naar het DNA-onderzoek. Een DNA-uitslag kan een vraag over de ogenschijnlijke verwantschap tussen families met gelijk ogende familiewapens in één keer oplossen.
Als we de rol van het moderne begrip DNA vervangen door het aloude begrip bloed, dan hebben we het over de (toegeschreven) lichamelijke en geestelijke eigenschappen van families, met alle positieve en negatieve connotaties die daarbij horen. Denk maar aan uitdrukkingen als ‘bloedjes van kinderen’, ‘eigen vlees en bloed’ of bad blood bij familievetes. Hoewel bloeddruppels in de heraldiek onder andere edelmoedige opoffering en strijd kunnen symboliseren en ze net als de kleur rood, passie kunnen vertegenwoordigen, valt tegenwoordig het woord 'bloed' in zijn symbolische betekenis, bijzonder ongemakkelijk. Men associeert het met raszuiverheid en het roept voor veel mensen herinneringen op aan het nationaal-socialisme. Maar kijkend naar het verleden heeft het woord bloed juist te maken met de juridische afstamming in de mannelijke lijn, de zogenoemde filiatie waarlangs de familienaam en het familiewapen van vaders op zoons vererfden.
Overeenkomsten
Hierboven zien we van links naar rechts het wapen Van Hanswijk, het wapen van Papegays (CBG coll. Steenkamp-Damstra) en het wapen De Lange. Niet zozeer de kleur, maar de vormovereenkomsten zijn zeer treffend. Bij Van Hanswijk betreft het spiegels op purper, bij de twee anderen zijn het geledigde rechthoeken op zilver. Bij twee vrijkwartieren komt de leeuw uit een dwarsbalk, terwijl bij één vrijkwartier is de leeuw gehalveerd alsof hij ergens uit oprijst. Het zou een interessante casus vormen voor genetisch onderzoek, ware het niet dat deze families in de rechte lijn zijn uitgestorven. Het vaststellen van de aan het Y-chromosoom gerelateerde haplogroep (uitgedrukt met een hoofdletter en een cijferreeks), zal steeds waardevoller gaan worden voor genealogen en heraldici die in de mannelijke lijn zoeken.
Van Wassenaer en Wassenaar
In de loop van de laatste vijftien jaar hebben in Nederland meerdere tests in de privésfeer plaatsgehad om vast te stellen of een gelijksoortig familiewapen bij verschillende families, overeenstemde met een biologische afstamming.
Een mooie casus is uitgewerkt door onderzoeker Kees Kuiken die afstamt van een zekere Willem Stevenszoon die in 1479 wordt genoemd bij Hoog Teylingen (ZH). Deze Willem deed zijn kloosterlanden te Sassenheim over aan zijn zoon die in Friesland leefde. Enige generaties later noemden de afstammelingen zich Wassenaar. Zij voeren in rood een dwarsbalk, vergezeld boven van twee-, en onder van één wassenaar (een liggend half maantje). Deze Friezen hielden nog lang contact met Holland en kwamen daar door huwelijk in de kring van de welgeborenen terecht, een soort boerenadel. Op die manier kwam rond 1566 een narratief op schrift dat de Friese Wassenaars een jongere tak waren van het in Holland dominante adellijk geslacht Van Wassenaer. Ze voerden weliswaar niet hetzelfde wapen als de baronnen van Wassenaer, maar wel iets wat er sterk op leek. De huidige adellijke familie Van Wassenaer werkte aan het project van Kuiken mee, en de uitslag was dat er in de mannelijke lijn geen biologische verwantschap tussen beide families bestaat, de familiewapens staan hieronder: de baronnen Van Wassenaer links, de Friese Wassenaars rechts (cbgfamiliewapens.nl).
Een verantwoord wapen
Inmiddels heeft de huidige heraldische praktijk al voorbeelden van mensen die met hun biologische oorsprong bezig zijn. Bijvoorbeeld de adoptiefzoon die een verantwoord wapen ontwerpt voor zijn juridische familie maar tegelijkertijd doormiddel van een bijfiguurtje in het schild verwijst naar zijn biologische afstamming. Of een moeder die voor haar pasgeboren zoon - die niet door zijn biologische vader wordt erkend - een wapen laat ontwerpen, zodat hij voelt dat hij gewenst is en ergens vandaan komt. Letters van een haplogroep opnemen in een wapen? Het lijkt logisch, maar het is niet passend omdat heraldiek een ander taalsysteem is.