Op verschillende plekken en in verschillende periodes kunnen dezelfde (familie)symbolen opduiken. Betekenen die dan ook allemaal hetzelfde? En kan de ene familie of groep symbolen van de andere afpakkenHet kan geen kwaad om de achtergronden te kennen.    

 

Laten we het over de Mammelukken hebben: soldaten die vochten voor de Islamitische machthebbers uit de omgeving van Baghdad. Ze waren afkomstig uit onderworpen Turkse stammen die op de steppen van Centraal-Azië leefdenOmdat ze uitblonk in de vechtkunst ging deze groep - net als de ridderklasse in West-Europa - een eigen identiteit vormen. Die werd zo sterk dat ze tussen 1250  en 1517 haar eigen staat in Egypte kon vormen.  

Munt van het sultanaat van al-Ashraf Sha'ban II (1363-1377)  
De gestileerde bloem links is hetzelfde als de bekende ‘Franse’ lelie 

Runuk 

De zogenoemde rank (meervoud runuk) is een embleem dat tijdens het Mammelukken-bewind werd gebruikt in allerlei vormen van toegepaste kunst. Hij is afgeleid van het rondschild van een krijgsman. Het woord rank betekent kleur(ing). Er zijn duidelijk overeenkomsten tussen deze emblemen van het Midden-Oosten en de (familie)wapens van de westerse wereld. De figuren die in de runuk voorkomen, maar ook in Europese familiewapens te zien zijn, verwijzen vaak naar figuren uit de Perzische cultuur, zoals adelaars en leeuwen. Andere symbolen als lelies, halve manen en rozetten stammen zelfs nog uit de tijd van voor de islam. Embleemfiguren zoals olielampen, inktstellen en polostokken, en wapens zoals kromzwaarden en handbogen komen meer uit de tradities van de Arabische hoven.

 

Een zogenoemde diamant (boven), beker en drinkhoorns (midden en onder) in een rank (15de eeuw), collectie Metropolitan Museum of Art, New York, zie heraldica nova 

 

Kwestie van perspectief 

Je kunt je afvragen waar sommige symbolen vandaan komen en wat hun precieze betekenis is. Heeft een groep mensen, families of regio’s het recht om ‘het’ symbool van een andere groep mensen te gebruiken of, volgens sommigen, te misbruiken? In de negentiende eeuw veronderstelde men dat de bovengenoemde runuk wel van de Europese heraldiek moesten zijn afgekeken. Een kwestie van perspectief, want is die Franse lelie wel zo Frans als hij lijkt? Het blijkt dat de dubbelkoppige adelaar van de Habsburgse keizers al een voorganger had in het oude Mesopotamië. De Westerse heraldische leeuw komt niet uit Afrika, maar uit Azië, waar zijn manen aanzienlijk korter worden afgebeeld. Een zespuntige gele (gouden) ster is onder andere het symbool van de Joodse identiteit, maar komt overal in verschillende betekenissen en omgevingen voor.  

 

Conceptdrift 
 

Symbolen kunnen op verschillende plekken los van elkaar ontstaan. Maar het is nog logischer dat door het vermengen van culturen sommige symbolen van de ene omgeving naar de andere kunnen ‘verhuizen’ en van betekenis veranderen. Dit noemen we conceptdrift. Net als met de gesproken taal kan dat al honderden, soms duizenden jaren geleden zijn gebeurd. Een symbool staat nooit helemaal op zichzelf, evenmin als een woord in een zin. Er worden aanvullende kleuren en vormen gebruikt waardoor ze specifieker worden. Net zoals een woord bij een bepaalde luisteraar of lezer zijn gevoelswaarde krijgt, zo zijn veel symbolen altijd afhankelijk van de plaats, tijd en culturele omgeving waarin ze gezien worden. Ze kunnen bovendien verschillende betekenislagen hebben, aantrekken, afstoten of zelfs conflicten uitlokken. Het kan de moeite waard zijn om bij je eerstvolgende reis te onderzoeken hoe sterk sommige symbolen in ons gezamenlijke geheugen zijn verankerd, en of ze mogelijk een gelijke oorsprong hebben.